Steeds meer koppels kiezen ervoor om samen te wonen zonder te trouwen. Hoewel samenwonen en trouwen vergelijkbare vormen van partnerschap lijken, zijn de juridische gevolgen van beide opties aanzienlijk verschillend. In deze blog bespreken we de belangrijkste juridische verschillen tussen samenwonen en huwelijk volgens het Belgische recht, zodat koppels een weloverwogen keuze kunnen maken die bij hun situatie past.
Wettelijke samenwoning
Samenwonen kan in België op twee manieren: feitelijk samenwonen of wettelijk samenwonen.
- Feitelijk samenwonen houdt in dat twee mensen samenwonen zonder formele registratie. Er zijn geen juridische verplichtingen tussen de partners.
- Wettelijk samenwonen betekent dat partners hun samenlevingsvorm officieel registreren bij de gemeente. Dit biedt enkele juridische voordelen ten opzichte van feitelijk samenwonen, zoals een beperkte erfrechtelijke bescherming en bepaalde plichten tussen de partners.
Wat zijn de rechten en plichten bij een huwelijk?
Het huwelijk brengt duidelijke wettelijke rechten en plichten met zich mee:
- Onderhoudsplicht: Echtgenoten zijn wettelijk verplicht om financieel voor elkaar te zorgen, zowel tijdens het huwelijk als bij een eventuele scheiding.
- Gemeenschappelijk vermogen: In België geldt automatisch het wettelijk stelsel bij huwelijk, tenzij de partners vooraf een huwelijkscontract afsluiten met een ander vermogensstelsel. Bij het wettelijk stelsel zijn er drie vermogens: het eigen vermogen van elke partner en het gemeenschappelijk vermogen, waarbij inkomsten zoals loon gemeenschappelijk worden.
- Erfrecht: Echtgenoten zijn automatisch elkaars erfgenaam, ook zonder testament. Dit betekent dat bij overlijden van één van de partners de andere partner een aanzienlijk deel van de nalatenschap erft, inclusief het vruchtgebruik op de gezinswoning.
- Sociale zekerheid: Gehuwde partners kunnen in sommige gevallen aanspraak maken op uitkeringen of pensioenen van de andere partner, zoals een overlevingspensioen bij overlijden.
Wat zijn de rechten en plichten bij wettelijk samenwonen?
Wettelijk samenwonen biedt enkele specifieke rechten en plichten, maar deze zijn beperkter dan bij een huwelijk:
- Onderhoudsplicht: Wettelijk samenwonende partners hebben een onderhoudsplicht, wat betekent dat ze in een zekere mate verantwoordelijk zijn voor elkaars financiële ondersteuning. Deze plicht is echter minder vergaand dan bij gehuwde koppels.
- Beperkt erfrecht: Wettelijk samenwonende partners hebben enkel recht op het vruchtgebruik van de gezinswoning bij overlijden van hun partner, tenzij een testament anders bepaalt. Dit betekent dat zij geen eigendomsrechten op andere bezittingen van hun partner verkrijgen.
- Geen automatisch gemeenschappelijk vermogen: Wettelijk samenwonenden hebben geen gemeenschappelijk vermogen zoals bij een huwelijk. De goederen en inkomsten blijven in principe eigendom van de persoon die ze heeft verworven, tenzij expliciet anders is afgesproken.
Wat zijn de juridische verschillen bij scheiding?
De procedures en gevolgen van een scheiding variëren sterk tussen huwelijk en wettelijk samenwonen:
- Echtscheiding: Bij gehuwde partners verloopt een scheiding via een officiële echtscheidingsprocedure, die soms lang en kostbaar kan zijn. De verdeling van het gemeenschappelijk vermogen en eventuele onderhoudsbijdrage voor de ex-partner en de kinderen wordt hierbij geregeld.
- Beëindiging wettelijk samenwonen: Wettelijk samenwonende partners hoeven geen echtscheidingsprocedure te doorlopen. Zij kunnen de relatie beëindigen door een verklaring bij de gemeente af te leggen. Er is geen onderhoudsplicht voor de ex-partner, tenzij er kinderen zijn waarvoor een onderhoudsbijdrage betaald moet worden.
Welke invloed heeft samenwonen of huwelijk op de belasting?
Huwelijk en wettelijk samenwonen kunnen ook fiscale voordelen met zich meebrengen:
- Gezamenlijke belastingaangifte: Gehuwde en wettelijk samenwonende partners moeten samen een belastingaangifte indienen en worden als fiscale eenheid beschouwd. Feitelijk samenwonenden blijven apart belast, wat nadelige fiscale gevolgen kan hebben.
- Erfenisrechten: Erfbelasting verschilt aanzienlijk tussen gehuwde en wettelijk samenwonende partners. Echtgenoten betalen meestal lagere erfbelasting dan wettelijk samenwonenden. Feitelijk samenwonenden hebben daarentegen geen enkele erfrechtelijke bescherming, tenzij er een testament is opgemaakt.
Conclusie
De keuze tussen samenwonen en trouwen heeft een aantal juridische gevolgen. Waar een huwelijk uitgebreide wettelijke rechten en plichten met zich meebrengt, biedt wettelijk samenwonen slechts een beperkte juridische bescherming. Feitelijk samenwonen daarentegen heeft vrijwel geen juridische waarde. Koppels doen er goed aan om stil te staan bij de verschillen en hun eigen situatie en voorkeuren zorgvuldig af te wegen, vooral als er kinderen, onroerend goed, of aanzienlijke financiële belangen in het spel zijn.