Bescherming van de rechten van het slachtoffer

In het Belgische strafrecht zijn de rechten van verdachten goed beschermd, maar de laatste decennia is er ook steeds meer aandacht gekomen voor de positie en rechten van slachtoffers van misdrijven. Deze evolutie weerspiegelt een groeiend besef dat slachtoffers niet enkel toeschouwers zijn in strafrechtelijke procedures, maar recht hebben op erkenning, bescherming en participatie. In deze blogpost onderzoeken we de rol van slachtofferrechten in het Belgische strafrecht en hoe deze rechten zich de afgelopen jaren hebben ontwikkeld.

Historische evolutie

Traditioneel stond het Belgische strafrecht vooral in het teken van de verhouding tussen de staat en de dader, waarbij het slachtoffer vaak een passieve rol innam. De focus lag op de bestraffing van de dader, en het leed van het slachtoffer kreeg weinig aandacht. Dit veranderde echter vanaf de jaren ’80 en ’90, toen er steeds meer aandacht kwam voor de positie van slachtoffers in strafrechtelijke procedures.

Met de invoering van de “wet Franchimont” in 1998 werden de eerste stappen gezet om slachtoffers meer inspraak te geven in strafzaken en dit in de nasleep van het proces Dutroux. Deze wet introduceerde verschillende rechten voor slachtoffers, zoals het recht om geïnformeerd te worden over de voortgang van de zaak en het recht om gehoord te worden.

Basisrechten

Tegenwoordig hebben slachtoffers van misdrijven in België verschillende rechten die hun positie in het strafrecht versterken. Enkele van de belangrijkste slachtofferrechten zijn:

1. Het recht op informatie: Slachtoffers hebben het recht om geïnformeerd te worden over de strafrechtelijke procedure, zoals de status van hun dossier, beslissingen van het parket, en informatie over de datum en plaats van de zitting. Dit recht zorgt ervoor dat slachtoffers niet langer in het ongewisse blijven over de voortgang van hun zaak.
2. Het recht op bijstand en begeleiding: Slachtoffers hebben recht op bijstand van een advocaat en kunnen beroep doen op slachtofferhulp. Er zijn verschillende organisaties en diensten in België die slachtoffers bijstaan, zoals het CAW en Slachtofferhulp.
3. Het recht op inzage van het dossier: Onder bepaalde voorwaarden kunnen slachtoffers inzage krijgen in het strafdossier. Dit geeft hen de mogelijkheid om beter geïnformeerd te zijn over de zaak en de ontwikkelingen daarin.
4. Het recht om zich burgerlijke partij te stellen: Slachtoffers kunnen zich in het strafproces burgerlijke partij stellen, wat hen de mogelijkheid geeft om schadevergoeding te eisen en actief deel te nemen aan het proces. Dit stelt slachtoffers in staat om hun verhaal te vertellen en deel te nemen aan de gerechtelijke procedure.
5. Het recht om onderzoeksdaden te vragen: Als burgerlijke partij kunnen slachtoffers ook steeds verzoek neerleggen tot het stellen van bijkomende onderzoeksdaden, indien zij van mening zijn dat een bepaalde piste of onderdeel nog bijkomend onderzoek nodig heeft.
6. Het spreekrecht: Tijdens het proces hebben slachtoffers of hun vertegenwoordigers het recht om hun verhaal te doen voor de rechter. Dit is een belangrijk instrument waarmee slachtoffers hun ervaringen en emoties kunnen delen, en zorgt ervoor dat hun stem wordt gehoord.

Recente ontwikkelingen

In de afgelopen jaren zijn er verdere inspanningen geleverd om de rechten van slachtoffers te versterken. Een belangrijke ontwikkeling was de goedkeuring van de Europese Slachtofferrichtlijn (2012/29/EU), die België heeft omgezet in nationale wetgeving. Deze richtlijn legt minimumnormen vast voor de rechten, ondersteuning en bescherming van slachtoffers en heeft de rol van slachtoffers in het strafrecht versterkt.

Daarnaast werd in 2019 de wet op de “bemiddeling in strafzaken” verder uitgebreid. Dit geeft slachtoffers de mogelijkheid om via bemiddeling in dialoog te gaan met de dader en zo mogelijk tot een minnelijke regeling te komen. Deze vorm van herstelrecht stelt slachtoffers in staat om actief betrokken te zijn bij de afwikkeling van hun zaak en kan bijdragen aan emotioneel herstel.

Conclusie

De positie van slachtoffers in het Belgische strafrecht heeft de afgelopen decennia een aanzienlijke evolutie doorgemaakt. Waar slachtoffers vroeger nauwelijks betrokken werden bij strafrechtelijke procedures, hebben ze nu duidelijke rechten en mogelijkheden om gehoord en erkend te worden. Deze ontwikkeling weerspiegelt een groeiend besef dat slachtoffers een centrale rol verdienen in het strafrecht, niet alleen als getuige, maar als volwaardige deelnemer aan het proces. Hoewel er nog uitdagingen zijn, blijft de verdere versterking van slachtofferrechten een belangrijk aandachtspunt in de evolutie van het Belgische strafrechtssysteem.