Ouderverstoting: psychologisch perspectief

“Ouderverstoting” is een complex en gevoelig onderwerp dat zich concentreert rond de verontrustende dynamiek waarbij een kind zich geleidelijk of abrupt van een van zijn ouders vervreemdt, meestal als gevolg van de scheiding of scheve relaties binnen de familie. Deze vorm van emotionele en psychologische vervreemding kan diepgaande gevolgen hebben, niet alleen voor het kind, maar ook voor de verstoten ouder en zelfs voor de bredere familie. In deze blogpost bespreken we het psychologisch perspectief van ouderverstoting.

Perspectief van het kind

Kinderen die na een scheiding een ouder verstoten zijn gaan geloven dat alle stress en ellende in hun leven door die ouder wordt veroorzaakt. Dat heeft de ‘controlerende’ ouder er subtiel ingeprent door alles wat met de andere ouder te maken heeft negatief uit te leggen en hem of haar consequent zwart te maken. De controlerende ouder hanteert geraffineerde strategieën waardoor het kind steeds meer afstand neemt van de andere ouder. Tegelijkertijd stelt de controlerende ouder zelf de meest liefdevolle, zorgzame en beschermende ouder te zijn die er bestaat.

Vervreemde kinderen denken dat ze het zonder – de liefde van – deze ouder niet redden in het leven, waarop de controlerende ouder inspeelt.

De controlerende ouder zal de andere ouder consequent in een kwaad daglicht te stellen. Alles wat die ouder doet, vindt of zegt, wordt door de controlerende ouder negatief uitgelegd of verdraaid.

Als dat niet het gewenste effect heeft wordt er zwaarder geschut ingezet, zoals leugens of valse beschuldigingen (van mishandeling of misbruik).

Heel subtiel, zowel met als zonder woorden, wordt het kind besmet met de gedachte dat die andere ouder niet deugt, niets om het kind geeft, niet beschikbaar en zelfs gevaarlijk is.

Authentieke herinneringen worden gewist

Herinneringen van kinderen aan leuke gebeurtenissen met de andere ouder worden vervormd of overschreven door ‘nieuwe’ herinneringen. Stuk voor stuk buigt de controlerende ouder die om naar onplezierige, pijnlijke of teleurstellende belevenissen die nooit hebben plaatsgevonden. Vooral jonge kinderen (tussen 7 en 12 jaar) zijn gevoelig voor suggestieve informatie en ontwikkelen gemakkelijk valse herinneringen aan nooit-gebeurde voorvallen.

Dit wordt aangetoond door een onderzoek van de Universiteit Maastricht.

Daar komt bij dat jonge kinderen de bron vergeten van hun herinneringen. Als een gebeurtenis hen is aangepraat, weten ze dat niet meer en denken dat het hun eigen, authentieke herinnering is. Ze zijn ervan overtuigd dat het echt gebeurd is, zelfs als het zeer onwaarschijnlijke gebeurtenissen zijn.

Angst voor de andere ouder

Een beproefde methode bij ouderverstoting is om de kinderen te betrekken bij persoonlijke zaken en problemen waar ze niets mee te maken hebben of (nog) niet begrijpen. De controlerende ouder zet zichzelf neer als slachtoffer (van de andere ouder) waardoor kinderen medelijden krijgen en zich verantwoordelijk voelen om die ouder te helpen en te beschermen.

Ter illustratie enkele uitspraken van de kinderen van vader Fabian uit het onderzoek van de Universiteit van Maastricht. De kinderen zijn dan 15 en 13 jaar oud en hebben al zes jaar geen contact met hun vader. Ze woonden na de scheiding bij hem, maarde controlerende ouder deed valse aangiften en wist zich zo de kinderen toe te eigen. Sindsdien wonen ze bij haar en beweert zij dat ze is gevlucht, omdat Fabian haar jarenlang zou hebben mishandeld en misbruikt. In werkelijkheid beëindigde hij de relatie omdat zij vreemdging.

Onafhankelijk van elkaar vertellen de kinderen dat hun ouders uit elkaar zijn omdat ‘papa mama heel veel pijn deed‘. De dochter (15) weet allerlei bizarre details te vertellen over de zogenaamde mishandelingen van haar moeder door haar vader. ‘Mama werd met een honkbalknuppel geslagen en moest regelmatig op een matje in de kelder slapen.‘

Ook zou haar vader gedreigd hebben hun moeder dood te maken met een kapmes. Zelf heeft de dochter geen nare dingen met haar vader meegemaakt ,zegt ze. ‘Maar door wat ze weet wat mama heeft meegemaakt, is ze bang van hem.‘

De zoon (13) vertelt dat ze na de scheiding een tijdje bij hun vader woonden, maar ineens was hij weg en liet hij niets meer van zich horen. Dat klopt, Fabian werd gearresteerd tijdens een schooluitje waar zijn zoon (toen 7 jaar) bij was. Dit als gevolg van de valse aangiften door de controlerende ouder. De zoon voelt zich in de steek gelaten en is boos op zijn vader. ‘Nu hoeft contact voor hem niet meer.’

Over de kaarten die Fabian regelmatig aan zijn kinderen stuurt zeggen ze allebei dat ze niet snappen wat hij daarmee wil bereiken. ‘Hij kan wel mooi doen met zijn kaarten’, maar ze vinden het omkoping. Ook ‘geloven ze hun vaders verdriet niet, want vroeger lachte hij bij verdriet, als hij hun moeder pijn deed’. De zoon mist ‘passie’ bij wat zijn vader schrijft en zegt dat alleen geld belangrijk is voor zijn vader. Het zijn exact de uitspraken en woorden die de controlerende ouder ook gebruikt…

Beide kinderen vertellen de onderzoeker uitgebreid over de rechtszaken die hun vader steeds weer zou aanspannen tegen hun moeder en ‘hoe verdrietig mama dat maakt’. Na alles wat hun vader hen heeft aangedaan blijft hij mama maar dwarszitten, zeggen ze. Nu wil hij hun spullen in huis afpakken en wil hij geld van mama, maar dat is er niet. Allebei de kinderen vinden het allemaal heel eng.

Stress, pijn en verwarring

De stress en het loyaliteitsconflict wat oudervervreemding bij kinderen veroorzaakt is extreem. Ze weten zich geen raad met de heftige gevoelens en zien uiteindelijk maar één uitweg; ze verstoten hun ouder. Uit pure zelfbescherming en om te kunnen overleven mijden ze voortaan ieder contact, want als dat stopt, stop ook het (innerlijke) conflict, de pijn en het verdriet…

Elk kind wil na een scheiding gewoon contact hebben met beide ouders, van ze houden en bij ze zijn. Ook vervreemde kinderen willen – diep in hun hart – (graag) bij de verstoten ouder zijn. Maar die gedachte mogen ze simpelweg niet hebben. Deze kinderen zijn beroofd van hun vermogen zelfstandig na te denken en geprogrammeerd om kritiekloos te vinden wat de controlerende ouder vindt. Ze zijn – zonder het te beseffen – volledig afhankelijk gemaakt van deze ouder.

Dit in tegenstelling tot ‘gezonde’ ouders die hun kinderen juist zullen stimuleren om onafhankelijk, zelfstandig en kritisch te zijn en aanmoedigen om zelf na te denken en een eigen mening te vormen. Vervreemde kinderen hebben geen idee hoe ze gemanipuleerd worden en denken werkelijk dat ze alle beslissingen – over contact met de andere ouder – zelfstandig nemen en de controlerende ouder hen daarin volledig vrijlaat.

Besluit

Ouderverstoting is een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt in de psychologie en het recht, omdat het de complexiteit van interpersoonlijke relaties en ouder-kindrelaties belicht en belangrijke vragen oproept over het welzijn van kinderen en de rol van ouderschap na een scheiding.

Familierechter en jeugdrechters zijn goed gekend met het concept en hebben de nodige tools voorhanden om in te grijpen (zoals verplichte begeleiding, plaatsing, dwangsommen). Ondanks deze mogelijkheid aan maatregelen is ouderverstoting nog veel voorkomend en blijft het een complex gegeven om deze scheve situatie weer recht te trekken.

Onze experten Familierecht en Jeugdrecht zijn goed gekend met het concept ouderverstoting en kunnen u in deze materie bijstaan met raad en daad.