Afstammingsrecht: het vaderschapsvermoeden

In het familierecht speelt afstamming een cruciale rol bij de erkenning van familiebanden en de rechten en plichten die hieruit voortvloeien. Eén van de belangrijkste principes in dit kader is het vaderschapsvermoeden. Dit vermoeden bepaalt automatisch wie juridisch als vader wordt beschouwd in bepaalde situaties. Maar hoe werkt dit precies, en in welke gevallen kan het vaderschapsvermoeden betwist worden? In deze blog bespreken we de basisprincipes en juridische mogelijkheden.

Wat is het vaderschapsvermoeden?

Het vaderschapsvermoeden is een wettelijke regel die bepaalt dat de echtgenoot van de moeder automatisch als vader van het kind wordt beschouwd. Dit betekent dat hij zonder extra formaliteiten juridisch de vader is en de bijbehorende rechten en plichten op zich neemt.

Dit vloeit voort vanuit artikel 315 (oud) Burgerlijk Wetboek, dat stelt:

“Het kind dat geboren is tijdens het huwelijk of binnen 300 dagen na de ontbinding of de nietigverklaring van het huwelijk, heeft de echtgenoot tot vader.”

Het vaderschapsvermoeden geldt dus in de volgende situaties:

1. • Als een kind geboren wordt tijdens het huwelijk, wordt de echtgenoot automatisch als vader erkend.
   • Dit geldt ook voor kinderen die geboren worden binnen 300 dagen na de ontbinding van het huwelijk (bijvoorbeeld door echtscheiding of overlijden van de echtgenoot).

Uitzonderingen op het vaderschapsvermoeden

De artikelen 316 en 316bis van het (oud) Burgerlijk Wetboek houden uitzonderingen op dit vaderschapsvermoeden in:

• artikel 316: als er sprake is van een vermoeden van afwezigheid van de echtgenoot, wanneer blijkt dat het kind is geboren meer dan 300 dagen na de verdwijning van de echtgenoot;
• artikel 316bis: als kan worden aangetoond dat de echtgenoten niet meer samenwoonden meer dan 300 dagen nadat het kind geboren is, door middel van een verzoekschrift of overeenkomst voor de Familierechtbank of inschrijving in het bevolkingsregister.

Betwisting van het vaderschapsvermoeden

Hoewel het vaderschapsvermoeden automatisch werkt, zijn er situaties waarin het juridisch betwist kan worden:

• Door de moeder, het kind of de vermeende vader: Als er twijfel bestaat over de biologische afstamming, kan een procedure gestart worden om het vaderschap te ontkennen.
• Termijnen voor betwisting:
  • De moeder en de wettelijke vader hebben één jaar na de geboorte om het vaderschap te betwisten.
  • Het kind zelf kan het vaderschap betwisten tot de leeftijd van 22 jaar.
• DNA-test: Vaak speelt een DNA-test een doorslaggevende rol in deze procedures.

Deze betwisting dient steeds te worden beoordeeld door de Familierechtbank en kan met alle middelen van recht bewezen worden (in de regel doorgaans met een DNA-test).

Het vaderschapsvermoeden kan niet meer betwist worden, als er bezit van staat is ten aanzien van de persoon opzichtens wie de afstamming op basis van het vaderschapsvermoeden vaststaat.

Bezit van staat

Bezit van staat betekent dat een persoon zich gedraagt als ouder van een kind en dat dit in de praktijk ook zo wordt erkend door de samenleving. Dit houdt in dat:

• Het kind en de ouder zich tegenover elkaar en derden als ouder en kind gedragen.
• De ouder het kind opvoedt en financieel ondersteunt.
• De omgeving (familie, vrienden, instanties) de ouder-kindrelatie als vanzelfsprekend beschouwt.
• Het kind bijvoorbeeld de naam van de ouder draagt en als kind van die persoon geregistreerd staat.

Met andere woorden: bezit van staat bevestigt een bestaande familiale realiteit, ongeacht de biologische afkomst.

Het principe van bezit van staat houdt in dat deze feitelijke werkelijkheid voorrang heeft op de biologische werkelijkheid. Met andere woorden: de persoon die door het kind en de samenleving wordt gezien als vader van het kind, heeft voorrang op de persoon die biologisch de vader zou zijn.

Bezit van staat kan worden vastgesteld aan de hand van meerdere feitelijke elementen, zoals:

• De manier waarop de ouder en het kind elkaar behandelen (bijvoorbeeld als ouder en kind in het dagelijks leven).
• De betrokkenheid van de ouder bij de opvoeding en verzorging van het kind.
• De inschrijving van het kind op het adres van de ouder.
• De erkenning van het kind in officiële documenten of door instanties (zoals school, mutualiteit, enz.).

Een rechter zal al deze elementen beoordelen om te bepalen of bezit van staat juridisch erkend kan worden.

Wat als het vaderschap niet vaststaat?

Als er geen vaderschapsvermoeden is (bijvoorbeeld bij ongehuwde ouders), dan kan het vaderschap op andere manieren worden vastgesteld:

• Door vrijwillige erkenning: De vader kan het kind erkennen bij de burgerlijke stand, mits de moeder hiermee instemt.
• Via een gerechtelijke procedure: Als een biologische vader weigert het kind te erkennen, kan de moeder (of het kind zelf, zodra het oud genoeg is) een vaderschapsvordering instellen.

Gevolgen van het vaderschapsvermoeden

Het vaderschapsvermoeden heeft belangrijke juridische gevolgen, zoals:

• Ouderlijk gezag en onderhoudsplicht: De wettelijke vader heeft rechten en plichten tegenover het kind, zoals het recht op ouderlijk gezag en de verplichting tot financiële ondersteuning.
• Erfrecht: Een erkend kind heeft automatisch erfrechten ten opzichte van de vader.
• Nationaliteit: Het kind kan in sommige gevallen de nationaliteit van de vader verkrijgen.

Conclusie

Het vaderschapsvermoeden biedt bescherming en rechtszekerheid voor kinderen die binnen een huwelijk worden geboren. Maar als er twijfel bestaat over de biologische afstamming, biedt de wet wel mogelijkheden om dit vermoeden te betwisten. Zit u in een situatie waarin u het vaderschap wilt laten vaststellen of betwisten? Ons advocatenkantoor staat klaar om u juridisch bij te staan.

Neem vandaag nog contact met ons op voor persoonlijk en deskundig advies.